In colloquio de libris iam proposui circulum legentium incipere et epistulas morales Senecae ad Lucilium legere. Ergo propono ut die XVII Martii primum colloquium habeamus de epistula prima, quam legerimus et discutiemus. Si velis mecum legere, quaeso responde.
Epistula prima hic invenitur: https://latin.packhum.org/loc/1017/15/0
Erravi! Scilicet propono ut die XVII *Maii primum colloquium habeamus, vel die Saturni proximo.
Amice, certissime tecum epistulas Senecae legere velim! Summum bonum est cum aliis de sententiis disceptare. Epistula ''De Vita Beata'' ad fratrem Senecae Gallionem scripta item me valde placet. Fortasse de hac epistula ulla tempore colloqui possemus.
Gaudeo quod mecum leges! Legamus epistulam ad Gallionem post primam epistulam ad Lucilium.
Sane, legam vobiscum 👍
Etiam ego vobiscum libenter legam et colloquar. Plura scribemus die Saturni!
Salvete, collegae!
Legistisne epistulam? Quid de ea existimavistis? Mihi quidem perplacuit, et maxime interpretatio mortis a Seneca proposita: non esse punctum quoddam temporis, sed omnes toto tempore mori. Id sentio magni momenti esse: scire oportet nos tempus fugere et numquam redire posse. Praeterea, sermo Senecae satis concisus est, tamen poeticus manet et iucunde legitur.
Nunc vos hortor, quaeso considerate et communicate quid in epistula sit memorabile: argumentum, linguam, praeceptum, ipsam formam? Vale, responsa vestra libenter exspecto!
consentiam, satis facilem lectu et ad rem magni utique momenti pertinentem, vix hercle quasi mihimet scriptam plerumque roboris experti ad res impetrandas quibus insit aliquid vitae bene agendae non modo nugis aut ludis, sicut hodie apud fortasse vix omnes in orbe terrarum cum apparet perdiffusa in animo necessitudo temporis mente extincta terendi ne vitae cottidianae taedium nos molestet
Recte dixisti, auctor VII. Video homines totis diebus ac noctibus machinis suis intentos esse, etiam liberos vix biennes, qui omne tempus vigiliae consumunt spectando imagines fulgentes, clamosas, nimis mobiles. Non credo ingenium humanum ipsum mutatum esse; sed multo iam facilius est, ut bene describis, mentem exstinguere. Olim certe aliquis labor erat legendi; nuperrime etiam spectacula praeparata videre poteras, sed intra certos domesticos fines; nunc autem ne momentum quidem est, quo cogitationibus cum solis vacare cogaris.
Praeterquam quod tempus, - ut Seneca monet, "unius fugacis ac lubricae possessionem natura nos misit" - frustra teritur, cetera quoque vitae officia peiora fiunt. Me ipsum saepe deprehendi nugis captum, cum potius domi aliquid emendare, studiis operam dare, vel saltem animum reficere potuissem. Quidquid dicant qui machinis velut vitiis obstricti sunt, consumptio ista contentorum non est iucunda: non enim ad quietem creata sunt, sed ad animos capiendos retinendosque.
Non tamen omnia desperanda sunt: multos ex nostra aetate hoc tandem animadvertere et mores mutare video - ego quoque.
Quando hanc epistulam scripsit Seneca? Qui "causas paupertatis suae redditurum esse" dicit, et nisi fallor, valde pecuniosus factus est temporibus Neronis.
Hahae auctor IX, ille enim eam ultimis annis vitae scripsit. Aliquando rationem temporis mei perditi reddam—si potero, etiam ex balineo marmoreo in villa luxuriosa, ut Seneca.
Bene, epistolam ad Gallionem de vita beata proxima legamus, ut auctor II proposuit! Illa tamen longior est quam epistulae morales: vultne quis eam in duas partes legere, an uno impetu totam? Mihi utrumque placet.
Ecce tota epistula: https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:abo:stoa,0255,014:7
Multo longior sane, conabor tamen, sed Graecis libellis legendis et aliis officiis districto temporis copiam necesse erit mihi ad hoc quoque impetrandum.
Mavultisne ergo eam legere in pluribus partibus, auctor XII? Et pluresne volunt legere epistulam ad Gallionem, an melius est ut redeamus ad secundam epistulam ad Lucilium? Quaeso, adiuvate me, amici, ut decernam: si enim aliquid proponam nec quisquam adsit, circulus cito fiet punctum :')
Sum auctor XII: Seneca adhuc mihi ignoto aliam litteram aliae non praefero, igitur par est mihi utram optare. Num in partibus necne, mallem totam legere prius quam sententiam proferre, sed si aliis minus placet die constituta ultimae parti possum nihilo minus quae sentiam edere. Atque si cui dubia interim oberint illi aderimus.
Quamquam nihil habemus firmi ad certum legendi iter, nihilo minus hodie septem capitula legi huiusce litterae. Etsi argumento ipso aliquid difficultatis praebere potest quibus philosophiae deest conversatio, miror facilitatem linguae, adeo ut fortasse qui Caesarem iam cognovit Senecam legendo delectetur sine gravibus grammaticae aut verborum dificultatibus.
Si saltem tu et fortasse auctor XIV mecum legitis, ego quoque ad epistulam de vita beata legendam accedam. Hoc die Saturni de ea disseremus?
Hoc die Saturni
Conabor adesse epistula perlecta, sum Auctor XV.
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
Postquam epistulam ad Gallionem perlegimus, velim vos invitare ad quaestionem maiorem: quid ipsa vita beata vobis videtur esse? Num verba Senecae vos moverunt, aut vos offenderunt? Videturne vobis vita quam ipse depingit vere vivenda, an potius ideam quandam speciosam exhibere?
Licet etiam de ipsa oratione disseramus—quae sententia aut structura vobis insedit? Ubi cernitis vim rhetoricam? Et ubi forsitan obscuritatem?
Exspecto cogitationes vestras! Ipse incipiam:
Mihi valde placet Senecae propositum ut natura vitae sit gubernatrix. Ipse imaginem habeo, quae me saepe iuvat: vitam esse quasi aquam quae inter saxa fluit—non rigida, sed flexilis; non frangitur, sed viam sibi quaerit.
Sed in hac epistula Seneca omnia bona ad virtutem revocat, ac voluptatem comitem esse vult, numquam ducem. Contra, ego puto non esse indecorum si quis voluptatem quandam simplicem quaerit - sedere in sole in horto, se subducere rebus quae mentem turbant, vel etiam aliquatenus vino aut cibo sapido indulgere. Haec non pecudum sunt, sed humana!
Admiror quidem virtutem, et intellego cur Seneca eam summum bonum esse velit. Sed vita quae omnem voluptatem suspicione aspicit, mihi videtur nimis arida, fortasse etiam inhumana.
Quid vobis videtur? Licetne in vita beata quaedam voluptas - non ut domina, sed ut comes?
Valete!
Salvete vos quoque.
Confitendum est mihi eorum esse qui adhuc philosophia parum explorata sicut nautae in aperto aequore huc illuc a procellis perculsi sic a doctrinis magnorum philosophorum ipse in alto esse mari illo sapientiae, ergo quae proferam fortasse gerras visum iri.
Nihilo minus epistulam legens caput mihi videtur disseri sapientiae illae quae non modo apud Graecos Romanosve inveniri potest sed etiam apud Asiae doctos, duobus verbis saepe apud Hesperios nos nota, 'wu wei', etsi epistula hac praecipue ad unius vitam bene agendam pertinens non modo ad legem aut principium totius universi intelligendos.
Quocumque doctrinae congruant et quanto, aliquid verissimi praestare meamet sententia apparent, quamquam difficile mihi bonis sententiolis explicatu sit, rationem vitae ponendam esse et nulla alia fonte ac Seipso; dico Se littera magna adhibita ut non quae autumo confundantur cum "individualismo" ut dicitur, quo homines saepe credo falli ratos potestate propria vivere cum vero a variis extrinsecus imperantibus trahuntur. A Se regi, ut Seneca pulchrioribus verbis scribit, idem ac hos externos continuatim pellere primo deinde debiliores factos servos reddere animo suo.
Placuit mihi quoque magnam quidem partem litterae in eos saevitam qui anglice 'crabs in a bucket' saepe appellati sunt, invisores quasi munere suo fungentes iis qui conatum quamvis parvum faciunt ut turba se meliores concinnent simulantes se in superbos vim facere contumeliis.
Pauca ut de lingua ipsa addam, sicut sursum iam aperui, tironibus benignam at nihilo secus exemplar classicae uti nuncupamur linguae optimum.
Si alios volup erit mihi edere garritus, sunto, sufficiant modo. Valete!
Gratias tibi ago pro nuntio XIX, tam attente conscripto. Consentio tecum mirum esse quantum inter philosophias veteres Orientis et Occidentis conveniat. Quamvis Seneca nos moneat ne more vulgi vivamus, multa tamen apud eum leguntur quae cum aliis doctrinis consentire videntur.
Invito vos ut iterum mecum legatis: propono ut epistulam secundam ad Lucilium legamus. Valde mihi iucundum est inter eosdem studiorum socios hebdomatim legere et meditari.
Valete!
Epistulam legere hebdomatim videtur impetrabile, praecipue si brevem.
Videmur duo aut tres propalam adesse, fuitne epistula quam nuper legimus nimis longa fortasse nostrum aliis qui brevioribus legendis libenter interessent nobiscum? Secunda erit brevis, adestote!
Censeo idem: hae epistulae multo breviores sunt, et plerisque discipulis Latinitatis exercitatio iucunda esse debet. Etiam mihi - fateor! - epistula de vita beata paulo longior erat ut una septimana legeretur.
Omnes: quaeso, nobiscum coniungite hoc die Saturni!
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
Quid de epistula existimavisti? Consentisne cum Seneca, qui putat multos auctores legere non utile esse, quia minus intellegitur?
Mihi quidem praeclarum visum est quod probatos legendos suadet - quorum ipse hodie pars est. Etiam monet paucos legere auctores; quod nos quoque facimus, dum hic solas epistulas eius tractamus.
Tamen, etsi assentior quod quaedam scripta, praesertim quae per saecula laudata sunt, pluris facienda sint, non arbitror "ista lectio auctorum multorum et omnis generis voluminum" per se vitium esse; legere quid alii probent sine proprio iudicio, mihi videtur pecu sequi - quod Seneca ipse quoque in epistula de vita beata reprehendit.
Placet doctrina qua epistulam claudit, quamquam non penitus eius sit:
Quis sit divitiarum modus quaeris? primus habere quod necesse est, proximus quod sat est.
Saepe incido in illud vitium: non aestimare quae possideo, sed semper ea agitare quae haberi possunt. Haec sapientia haud dubie est retinenda.
Valete!
Salvete omnes,
Epistula haec fortasse hodie magis ac viginti modo annis adhuc et prioribus videtur nobis argumentum alicuius momenti praebere cum ecce, inspicens in computatore meo, video opimam copiam forma immateriali librorum prompte mihi si volup est legibilium, cui sane non displicet hoc instrumento libros legere aliter ac iis qui minime ferunt nisi tangibiles.
Alicuius dico momenti cum Seneca ipse aut hercle Crassus ille opulentissumus si avidus fuisset legendi nusquam adeo aut facilius aut talem magnam copiam librorum sibi comparare potuissent ut nobiscum quibusvis computatorem in palmo habentibus certarent.
Quae cum ita sint, forsitan multis nostra aetate Senecae monitus videretur etiam mirabilis quibus legendi cupiditas saepe deest omnino.
Possum ipse tamen confiteri animi iactatione illa ut a Seneca nuncupata est non praeter modum trahi, saltem quod ad legendum pertinet, quos quidem magni momenti libros lego, relego saepe, quos minoris momenti pendo, non sino detrahere in "aliquid vagum et instabile" modo incipientem modo in remotam aliquam diem conferentem. Sunt sane quos incepi et non perlegi, non multi tamen.
Sed sicut Auctor XXIII dixit modo non eo quod turba iudicet dignum lectu libri optandi nobis, etsi diceret aliquis paene necesse id fieri cum nos aliquo pacto libros elegimus apud innumerabiles prius quam certiores facti simus quiquid boni insit scriptum nostrismet oculis.
Bene scriptum, auctor XXIV! Videtur nos eadem de hac epistula sentire. Fortasse tempore Senecae erant divites qui multos libros collegebant, sed paucos legebant; id forte Senecam vexavit, cum antea raro accideret. Nihilominus non puto suis timores esse iustificatos.
De tertia epistula die Saturni loquamur! Editionem Teubnerianam Epistularum ad Lucilium emi, itaque cum gaudio exspecto eam in libro vero legere, non in chartis disiectis. Valete!
Euge huiusc' emptionis! Teubnerianas ipse magnopere colo(quamquam forma immateriali) et utcumque opus sit operas cuiusvis legere eas quaero.
Quamquam fateor earum apparato critico excellento raro uti, nihilominus mihi quoque editiones Teubnerianae maxime placent :)
Salvete! Placuitne vobis epistula? Mihi certe, sed non facile est multa de ea dicere. In hac epistula Seneca aperte simpliciterque scripsit, etiam simplicius quam solet. Claram sententiam exposuit, quam approbo: enim parum amicis dicere malum est, sed nimium ignotis dicere peius. An omnia vos quoque probastis, an putatis quaedam esse quae Seneca erravit?
Salvete, salve Auctor XXVIII,
Placuit sane, sunt certe quaedam digna memoratu, sicut illud Pomponii relatum.
Primum vellem etsi non ad epistulae ipsius argumentum pertinentem in conspectu ponere locutionem istam Senecae mihi inopinatam
quomodo obvios, si nomen non succurrit, 'dominos' salutamus
Miror hoc dictum, quamquam fortasse ipsimet ignotum modo, quod censebam dominos vocare quosvis temporibus uti dicuntur mediae aetatis in usu venire post aetatem classicam, cum antea(quod novisse me rebar) "dominus" adhibebant stricto sensu servi tantum ad superiores appellandos. Fortasse omnino pessume memini.
Ad argumentum ipsum, nihil novi sub sole eius verba nos monent, hodie quantos inter amicos numerare possumus sensu Senecae? Cum quibus quaecumque animum vexent nobis aperte loqui est?
Haec autumo quod nonnullos idem sentire videntur mihi.
Si iudicandum est ut monet ipse, facilius dictu quam factu histrionum instar publice se habentibus fere omnibus ut lepidius vitam agant sine multis querellis detrimento autem iis bonis quae vera assidue culta amicitia porrigeret.
Sane, hoc videtur praecipue in magnis urbibus ubi hominibus nihil obest propter divitias nullam omnino amicitiam neque colere neque quaerere, fortasse in multo parvioribus est adhuc facilius hominibus se aliis offerre sine velaminibus.
Partim quoque culpandi fortasse habitus et mores nostrorum qui nimis viros seiungunt a cultu maioris boni quam exempli gratia potus una semel in mense in taberna bibere.
Gratias tibi ago pro cogitationibus tuis, auctor XXIX! Epistulam iterum perlegens, una cum tuis verbis consideratis, sententiam Senecae mihi magis magisque gravem videri coepi. Aliquando postea, cum plus temporis habebo, alias quasdam meditationes communicabo.
Interim, progrediamur ad epistulam quartam legendam eamque die Saturni tractemus.
Vale(te)!
Salvete sodales,
Pauca de textu ipso vellem proferre sultis. Primum, scitisne qui Chaerea sit? Non teneo memoria nec quo pacto Gaii Caesaris intersit, quamquam argumento ipso intellego ad eius mortem attinentem.
Secondum, ut saepe evenit etiam cui multos per annos studuit linguae, ista frequens elocutio Senecae me confundit, 'nemo non'. Per Iovem quamquam profecto aliter offendi, haud intelligebam cum legerem «neminem non» servum habere in eum vitae necisque arbitrium, donec nihil fere aliter ac "omnis" significare tandem comprehendi. Vah!
Caput epistulae placuit non secus ac aliarum, semper fere ad idem pertinentium sed haec ad unum illa ad alium aspectum, fortassis eo quod quasi tempore Senecae mutatis mutandis nosmet ipsi vitam videmur agere, congruentem quodammodo, aut necessitudinibus homines ubique affici iisdem, alii maioribus alii minoribus quibus Senecae monitus sempre virides fulgentur.
Utrum Lucilio similiores sunt nostra aeteate homines an cuivis vita magis quam mors metum inicit? Haud scio an altero similiores.
Valete!
Salvete collegae, et salve auctor XXXI,
Dubium de Chaerea me delectavit: mihi, dubium primo non de Chaerea sed de Gaio Caesare erat; postea intellexi Senecam, scilicet, ad Caligulam, et non ad auctorem commentariorum de bello Gallico, spectare, quod ex contextu (etiam ex nomine Chaereae) patebat. Iuvat tamen videre quam saepe nomina ipsa nos fallere possint.
De "nemo non" recte miratus es. Cicero quoque ea saepe utatur. Est quasi "omnes", sed cum tono paulo... acriore, nonne?
Dixisti recte: nosmet ipsos in his litteris invenimus, quasi mutato solo non mutatis hominibus. Ego vero miror an Seneca non subinde nimis facile de morte loquatur. Parumne tribuit fragilitati humanae? Sed fortasse hoc ipsum est consilium: ut verbis duris nos ad robur animi compellat.
Unum addam: locus ille de divitiis naturae lege compositis — "magnae divitiae sunt lege naturae composita paupertas" — mihi resonavit. Hoc enim, ut ita dicam, est alter latus eiusdem doctrinae: si vis libere mori, disce sobrie vivere.
Quaestio praeclara est utrum homines nostri temporis magis vitam quam mortem timeant. Certe multos hodie perturbat rerum publicarum status et mundi incerta condicio; sed haesito num hoc quoque proprium sit nostri temporis. Turbatio, ut opinor, non temporum sed hominum est; fortasse vero est quod iam nuntii terribiles celerius ad nos perveniunt.
Valete!
P.S. ad auctorem XXXI: Haec colloquia, quamvis temporum spatia dividant, animos coniungunt. Gratias tibi ago. Spero plures lectores nobis se adiuncturos esse; interea hae sermones mihi iam valde placent.
Scilicet, die Saturni loquamur de epistula V ad Lucilium. Ea hic invenitur: https://latin.packhum.org/loc/1017/15/0#4
Omnes: etiamsi antea nobiscum non legisti, libenter nobis coniunge!
ad Caligulam
Aaah teneo nunc et eum inveni Chaeream, Cassium nomine, gratias tibi.
Mors an vita sibi potius metuenda videatur hominibus nostrae aetatis in dubium posui eo quod ambages et inopinata rerum inmutatio uno aevo fortasse terrore mortis implent animos altero autem aevo vitae, sicut quem vivendi magis taederet quam moriendi.
Est quodammodo res praecipue humana: ferae aut pace aut bello vivere semper summum bonum, homini autem, quamquam natura animali idem necesse est aliquando fieri praecipue cum periculum comminus sit, animi labe quadam sicut tabe horror vivendi incidit.
Gratias tibi quoque pro colloquiis, vale.
Hac in re autem Graeci Romanos vincunt, quia nemo iucundius scripsit quam Aristophanes.
Ignoscite! Nuntium xxxv ad alterum colloquium pertinebat.
Noli curare, auctor XXXVI. Libenter iterum nuntium mitte in colloquium aptum; puto colloquium de libros quos legimus esse.
Salvete omnes,
Duobus si opus esset verbis epistulae summam edicere, nolite, quaeso, suscensere, si μέτρον ἄριστον sint quae primum venere in mentem, quod dictum inveni non apud Stoicorum quemdam sed apud Cleobulum Lindium ex septem sapientibus Graiis unum qui ante aetatem classicam vitam egere.
Nam argumentum epistulae ad id pertinet quod mihi videtur quasi panaceam philosophiae eticae, summum et optimum medium metrumve invenire quo inter extrema vitae nostrae possimus viam invenire labibus expertem.
Sane, hac epistula Seneca Lucilium docet quod vitae publicae praecipue refert, quo modo optime secundum Stoicos habere se oporteat in viis forisque extrinsecus, sed mutatis mutandis metro istoc egemus in fere omnibus ambagibus vitae.
Ut nunc magis Seneca tenus argumentum oppetam humiliter, memini hercle comas mihi tondendas tandem! Fuit mihi in schola olim magister qui in duobus extremis se habebat capillis tenus, cum alias longos longioresque in dies mensesque simul cum barba videre erat nobis usque ad umeros et pectus fluentes ambos quasi aereae imagini similem ex iis pulchris a Graecis fabris factis qui sempre comas barbamque passas effingunt, tum postero die omnino ad cutem tonsum offendebamus.
Conor ipse sane frequentius comas lepide tonsoribus componendas praebere, etsi minus quam ex more, et barbam hebdomatim more Gallorum concinnare.
Olim habitus sane mos erat curatius servare foris quam hodie, ergo minoris momenti pendimus mores publicos hodiernos.
Valete!
Salvete!
Ignoscite, heri contra expectationem negotiosus eram, et mihi tempus ad scribendum defuit. Hodie tamen adsum!
Epistula haec rursus praeclara est. Seneca bene intellegit id, quod plerique philosophi non modo ante eum sed etiam post eum non animadverterunt: eos quibus sapientiam communicare velis, ad te attendere vix posse nisi et aspectu et habitu placeas. Hoc tu, auctor XXXVIII, probe summisisti; comparatio tua inter hanc sententiam et statum capillorum tuorum mihi valde arrisit. Ego quoque, ut videtur, ad extrema in hac re nonnumquam propendeo: nam septenis diebus capillum ad quartae partis digiti mensuram retondeo. Si aliter facio, idem quod tibi mihi quoque evenit; hanc igitur viam elegi.
Etiam de sermone epistulae aliquid dicendum est: quamquam plane excelsus est atque interdum etiam floridus, tamen est strictus, verbis communibus innixus, et legendi suavitate refertus.
Mihi vero mirum videtur quod hoc ipsum “lucellum” quod nobis communicat, iterum ad philosophiam orientalem proxime accedere videtur. Non sum peritus Buddhismi, sed, quantum intellego, hoc ipsum est quod illa doctrina cordi habet.
Valete!
De sexta epistula die Saturni loquamur!
Salvete socii,
Et hoc ipsum argumentum est in melius translati animi, quod vitia sua, quae adhuc ignorabat, videt. Quibusdam aegris gratulatio fit, cum ipsi aegros se esse senserunt.
Mirum quantum sane inest veri huic, quamquam exempli gratia anglice loquentes aiunt quoque emendando cuivis primo necesse esse nosse quidnam emendari opus sit, saepe homines refugiunt et singillatim et civitates totae, quasi vulnus accepturi ipsa mali confessione qua adgnoscerent se haud semper sui compotes fuisse et nonnumquam errasse.
Verum ut dicam, non bene intellegi quidnam sibi voluisset hac:
Multos tibi dabo, qui non amico, sed amicitia caruerunt. Hoc non potest accidere, cum animos in societatem honesta cupiendi par voluntas trahit. Quidni non possit? Sciunt enim ipsos omnia habere communia, et quidem magis adversa.
Quae ad sapientiae communicationem dixit, difficile esset non consentire, est quasi natura hominum conferre cum aliis, quamquam saepissime hodie non semper adsunt praesto qui eadem colant ac nobis, sicut cultum linguarum antiquarum apud nos hoc in foro: praeter istud, nullis cum necessariis possum haec conferre.
Ista sententia ex epistula mihi maximi momenti visast:
plus ex moribus quam verbis
Hoc facile censeo sententiam videri posse unam ex iis quam invenire potes in vexillis universitatum aut societatum virtutem quandam affectantium. Conabor memoriae mandare.
Sat dixi, valete!
Salve auctor XLI,
Die Saturni iterum scribere non potui, ergo hodie respondeo.
Gaudeo te epistolam Senecae diligentissime legisse et multum tuis animadversionibus assentior. Credo partem, quam tibi obscuram fuit, ad priorem epistolam referri, in qua Seneca docet verbum “amicus” saepe adhiberi pro simulacris amicitiae, non pro vera fraternitate et fide mutua.
Cur tamen repens mutatio in animo Senecae evenit, ut in hac sexta epistula se ad Lucilium aliter gereret? Fortasse casus quidam vel progressus animi privatus causam dedit, quem antea non agnoverat.
[…] longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla.
Quod ad experientiam attinet, plene cum Seneca assentior: praxis vitae non solum leges et doctrinas sed etiam praesumptiones nostras penitus repellit. Multo magis expedit vitam agere quam libros tantum perscrutari.
Vale!
ad priorem epistolam referri, in qua Seneca docet verbum “amicus” saepe adhiberi pro simulacris amicitiae, non pro vera fraternitate et fide mutua
ita vero, sed praecipue ista sententia me confudit
Hoc non potest accidere, cum animos in societatem honesta cupiendi par voluntas trahit.
non teneo quomodo congruat cum priore sententia
gratias tibi nihilominus pro nuntiis, vale!
Salvete omnes,
His diebus ruri versor, itaque tempus legendi non habui. Quid si die Saturni proximo conveniamus ut proximam epistolam legamus?
Ain proxima hebdomata? Esto. Si mavis possumus quoque diebus Solis hebdomatim legere.
Quanti sumus adhuc? Duo modo reor
Salve, auctor XLV,
Ita vero, credo nos hic duos solos esse. Dies Solis mihi quidem saepe facilior est; ergo de septima epistula die XIII Iulii loquamur!
Fortasse tempus est alios ad hunc locum invitandum. Primum habeo amicum Latine doctum qui saepe dicebat se ad nos velle accedere; eum rursus adhortabor. Praeterea, ex aliis locis interretialibus, ut ex r/Latin, quosdam adducere possumus. Censeo id non ante sed post conventum nostrum proximum faciendum esse, ut nuntii hic novissimi de epistula ipsa loquantur et ergo facile sit participere.
P.S. de nuntio XLIII: Nec ego plane intellego... Mox, cum epistulam proximam legero, rursus inspiciam. Fortasse apparatus criticus opus est.
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
Initio falsum mihi visum est Senecae consilium, ut turbam praecipue vitandam censeat; paene videbatur aut superba aut misanthropica. Putabam illum sequi condicionem suae aetatis: spectacula crudelitatis, vulgus ad scelera concitandum.
Sed epistula progrediente, mutatur argumenti pondus: non ipsa turba est periculum, sed vis eius in (ad? apud?) animos nostros. Facile infunduntur nobis mores vitiaque aliorum. Non iam quaestio socialis, sed interior est: animum fragilem a corruptionis procella vindicare vult Seneca.
Hoc etiam mihi accidisse scio. A quibusdam me segregavi, non quod eos oderam, sed quod intellexi ut nec illos corrigere possem, nec me sine corruptela manere. Imago aegri, quam Seneca proponit, apte convenit.
Ergo hic Stoicus "secessus" sine dubio non odium hominum significat, sed sanitatis moralis custodia est. Quamquam initio dubitabam, nunc existimo hanc epistulam maxime mecum consonare ex iis quas adhuc hic legimus.
Vos quid censitis? Valetne semper hoc iudicium Senecae? An interdum etiam utile est turbas invenire, ut tam fortiores fiamus? Nam nemo vitam totam auribus occlusis degere potest.
Valete.
Salvete sodales,
Turbam ait quasi cloacam vitiorum esse nos admonens Seneca, nimisne in eam saevit necne? Haud veritati morem gererem si negarem sicut lege rerum humanarum multos ipso facto qua multis pessumam partem esse.
Exitus lege illius Pareti nuncupandus fortasse, quae tunc et nunc imperat in rebus humanis mutatis mutandis. Oportet tamen subicere turbas non sempre easdem, sunt tempora et regiones ubi peior, melior autem in aliis.
Romae turbam plerosque videtur Romanos magnopere contemnere, memini ipse et Sallustium et Tacitum praeter Senecam nostrum plebem urbanam pessumis verbis petere. Fortasse necessest ut fiat, non modo ea lege supra memorata sed quoque nutu potentium ut placidum vulgus sit seiunctum a cultu virtutum.
Quorum de "ludis" gladiatoris et caedibus nos certiores fecit horrescunt sane homines nostrae aetatis, sed volvo in animo num quibus horrescunt moribus aliquid firmi insit aut adeo inmutari possent ut rursum ad cruorem antiquum redirent. Nostra aetate habemus eorum vice videoludos, pelliculas, etc..., multo sane humaniores re, vero ad eandem cupiditatem pertinentia.
Seiungi a turba hodie fortasse partim facillimum partim difficillimum factu haud paradoxice dico, est cuilibet facilius domi procul ab omnibus ea quae cupit colere, sed mediis cummunicativis multiformis facilius quoque obsidetur ut eadem patiatur ac si in viis et foris versetur.
Iudicium Senecae tamen ut Auctor XLVII politis verbis descripsit autumans esse custodiam sanitatis moralis comprobo.
An interdum etiam utile est turbas invenire, ut tam fortiores fiamus?
Si fere tabe aegrotaturos ducimus quos turbas frequentare sibi statuisse, fortasse quoque sicut cum quis aliquis viris exempli gratia varicella affectus primo debilior deinde et sanus et immunis fit, eo fere modo fortiores fimus nos cum turba nonnumquam commiscentes.
Valete!
Recte dicis, auctor XLVIII! Comparatio tua cum varicella mihi placet; et recte, ut opinor, rem contemplaris: tumultus modicus turbis salutaris est, nimium autem nocet.
Die Solis proximo de octava epistula colloquamur. Valete!
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
In hac epistula Seneca se excusat quod ab hominibus recesserit: non otiosus est qui se subducit, sed aliter, atque, ut ipse ait, pluribus, prodest. Nam non modo ab hominibus et a rebus recedens, consilia salutaria scribit, quasi medicus qui medicamenta prius in se ipso expertus est. Scilicet, haec epistula superioris continuatio est: ibi enim Seneca de periculis turbae monebat; hic demonstrat quid post secessionem fieri possit.
Non omnibus, neque semper, eadem facultas secedendi quae Senecae nostro fuit conceditur: otium, doctrina, securitas inaequaliter distribuuntur. Verum his condicionibus positis, recte se defendit philosophus. Ostendit enim non esse misanthropiam sed aliud genus officii, si quis ab hominibus recedat ut utilius pluribus consulat. Mihi quoque videtur qui bene cogitat scribitve, plures hominesque diutius iuvare quam qui in cotidianis negotiis occupatur, quod ipsum experimur, cum post tot saecula nos quoque instruat!
Sed praecipue notanda sunt quae de fortuna disputat. Ea enim quae bona videntur, insidiae potius sunt. Non habemus illa, sed ab illis haeremus. Eleganter dicit Lucilius: "Non est tuum fortuna quod fecit tuum." Hic paradoxus cor totius epistulae tangit: vera libertas in eo sita est ut nihil nostrum putemus nisi quod nobis erui non potest. Atque hoc ipsum consilium Seneca sequitur: ab externis bonis recedens, ad interiora se convertit, unde stabilius auxilium et sibi et aliis praebere possit.
Valete!
Salvete socii,
Auctor L fere omnia quae in animo habebam de epistula hac bene recensuit: est sane cuius disputavimus hebdomata superiore continuatio.
Fortasse pretium est, cum Senecae copia otii et "philosophandi" abundans fuerit ea fortuna quam nos monet parum pendere, respicere quoque quomodo oporteat se gerere more Stoicorum adversa autem fortuna cum incidat vitae non hic illic sed totae id est exempli gratia vitae eius qui servitudini est natus aetate Senecae, hodie cui ope familiari minima nacto paucae sunt opportunitates otio fruendi ad superiora perscrutanda.
Equidem iam iis monitibus Senecae cum ait exempli gratia homini sat esse culmo tegi aut quos legimus in aliis epistulis possumus conicere quomodo. Non credo Senecam quemvis eorum quos supra memoravi monuisset certare ut vitam rebus "mortalibus" plus reformaret quam iis animam bene cultam petentibus, fortasse exempli gratia ut exemplum hodiernum memorem ei qui vias et fora mundat non tantum quaestus opulentior quaerendus qua opulentior sed tantum ut melius se habeat "conscientia" ut Lucilli verbo utar, etiam si fortasse pauperior fit pecunia aliud quaerens negotium.
Memet quoque res attigit, si domum, parentes et oppidulum relinquam peritus cum sim artibus "mercabilibus" dicamus fortasse opulentior fiam, pretio autem animae sanitatis fortasse minimo.
Paucis verbis fortasse audacter dici potest quoque Seneca et puto Stoicis tenus rem publicam fere omnino non curandam, non odio sed vero indifferentia vel aequo animo quasi tempestates aut procellas ab quibus tegere se licet sed non eo animo ut repellantur aut mutentur.
Valete
Ita prorsus sentio de illa parte ubi dixisti, auctor LI, opulentiores fieri posse, pretio tamen animae sanitatis. Saepe ipse quoque haereo: scio alios esse qui maiorem mercedem offerant, nec dubium est quin his accedens ditior fiam. Sed hic labor - praesumo! - iucundior est et domus non procul abest.
Verum tamen, interdum cogito: fortasse haec ipsa pecunia me tandem ex urbe educat, in rus, quo animum meum iam pridem trahit desiderium.
Epistulam nonam iam coepi legere; gaudeo quod die Solis de ea disseremus! Vale.
Salvete socii,
Sensum amicitiae quem descripsit in epistula congruere censeo ei quem in priore quadam iam legimus, si plane teneo. Esse, sapienti quidem et "veram" ne confundatur cum "temporariis"(ipso facto falsam) ut ipse admonet, hominum coniunctionem ullis vicissitudinibus aut egestatibus aut quaestibus petitam. Videtur equidem sua sententia congruere cum Epicureis: verum tamen ambigebam paulo legens Senecam cum quid intersit cum Epicureis conatus est explicare.
Caput videtur esse Epicureos amicitia non indigere Stoicos vero curare sed quasi ut sibi ne desit pars quaedam vitae vivendae ea tamen conditione ut ii quoque non amicitia "egeant", quamquam "opus sit". Ecce, ista verba vel voces confundebant me:
Sapienti et manibus et oculis et multis ad cotidianum usum necessariis opus est, eget nulla re. Egere enim necessitatis est, nihil necesse sapienti est.
Rebar enim "opus esse alicui aliquo" et "aliquis eget aliquo" fere eundem sensum proferre. Sed ab eo cum coeperit Chrysippi distinctionem aperire videtur mihi differe sensu: teneo, ut credo, quidnam sibi velit etsi verbis paulo obscuris: ut fons ab qua aqua abunde profluit non eget alveo in quem aquam possit emittere, si habet tamen implet, eo fere modo a sapiente Stoico "profluit" inter alia cupiditas amicitiarum colendarum et comparandarum attamen ipso non egente et vel sit vel desit se contento.
Esto, quamquam fortasse ista "naturalis inritatio" non omnes pariter afficit, et cupiditatem appellare posse videtur obici Stoicis ut inopiam quam omnino volunt extra se positam.
Teneo nihilo minus quid intersit.
Praeter caput epistulae ad amicitiam pertinens vellem vocem istam reducere:
Qualis est Iovis, cum resoluto mundo et dis in unum confusis paulisper cessante natura adquiescit sibi cogitationibus suis traditus.
Pertinetne ad quemdam doctrinam aut fabulam? An fortasse Stoicorum est?
Valete!
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
Spero vos bene valere. Hanc epistolam lente, per plures dies, in silva legi. Quae voluptas!
Sentio nos ad ipsam Stoae essentiam prope accedere. Seneca sapientem describit, qualem illi esse volunt: non affectibus vacuum quasi saxum aut machinamentum, sed eum qui eosdem motus animi ratione temperet ac moderetur. Non enim sentit minus, sed melius; nec amicitiae eget, sed tamen amat verae amicitiae gratia.
Longitudo ac vehementia Senecae oratio in hac epistula indicat rem esse ei praecipuum, quod me movit; et scilicet epistula longa sit, tamen facilis ad legendum fuit nec me umquam taeduit.
Quod de Iove dixisti, auctor LIII, mihi in memoriam revocavit opinionem, quae apud Stoicos, immo fortasse iam ante eos, recepta fuit: mundum per certa tempora exuri ac renasci. Videtur ergo verisimile hunc locum ad talem rerum conversionem spectare. Cursim quidem quaesivi, et nonnulla reperi quae huic sensui suffragari videntur; sed necdum aliquid tale quod pro testimonio certo afferre audeam.
Valete.
Recte conicisti auctor LIV, parum quaesivi locum et inveni hoc apud Diogenem Laertium de vita Zenonis scribentem eiusque doctrinam, Latine versum ex editione Firmin-Didot:
Unum idemque esse Deum et mentem et fatum et Iovem multisque aliis appellari nominibus
Principio igitur illud cum esset apud se, substantiam omnem per aerem in aquam convertisse...
et paulo prius
...quod igitur patitur, sine qualitate esse naturam materiam; quod autem faciat, rationem quae in ipsa sit, hoc est deum, esse; hunc enim, quippe sempiternum, per ipsam universam singula creare...
...differre autem aiunt principia et elementa: nam illa quidem ingenita esse et corrumpi non posse, elementa vero per igneam evaporationem corrumpi...
Cum mecum volvo videtur partim quoque congruere cum doctrina Chrestiana/Hebraica in libro Generationis, esse principio apud se, omnia creasse, et cetera....
Idem ac tu cogito, auctor LV: ea quae legimus, cum traditionibus Abrahamicis congruere videntur. Quoniam ambae, sicut dicis, primum 'esse per se' affirmant, et omnia a prima causa creata esse docent.
Sed mihi videtur subtile discrimen in conceptu Dei: Stoici Deum, seu ratio si placet, semper existentem et necessarium coniunctumque cum natura putant; Christiani porro Deum hominibus similius esse credunt, et, si non fallior, corde menteque sentirentem. Namque secundum doctrinam Christianam dicitur (Gen. 1:27):
Et creavit Deus hominem ad imaginem suam.
Vale!
P.S. Scilicet, die Solis colloquiamur de epistula X. Fugit, quidem, irreparabile tempus! :)
Salvete sodales,
Primo cum coepissem epistolam legere paulo miratus sum Senecae verba quod videbantur mihi discrepere cum quibus hebdomata priore legeramus de amicitiis quaerendis, immo vero minime funditus sententiam cum exploravi: hic admonuisse est dicere nobis adversus periculum contrarium id est solitudinis hominis quem sapientia adhuc parum tegit a se ipso. Lucilius tutus Senecae apparet ex quibus dictis ipse nos certiores facit, secum paratus vitam agere.
Multos vero recte ait parum tutos acie instructa horum hostium qui in mentibus nostris conatus faciunt lacessentes in "aseitatem" quantocumque parva sit nostram. Dici potest turbam non modo in foris et viis nos turbare posse sed habemus intus aliam speciem turbae non materialem. Et sane confitendust mihi contra nonnullos eorum certamen commissum.
Valete!
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
Sic est, non muto sententiam: epistulae Senecae prestabiles optimaeque sunt! Haec, quae denuo in silva legi, quoque perplacuit; sermo fiduciam prae se ferebat ac numerositatem habebat, et Cratis argutiae quoque me delectaverunt.
Ad rem: cavendum ne nimis soli simus (etsi ad epistulas veteres legendas secedes, hahae), ne nobis ipsis nimis credamus. Soliloquium, nisi mens iam constans est, saepe in vitium labitur. Adsentior igitur sententiae Senecae.
Si licet ad exemplum practicum transeam: amicus meus his diebus se male habet, et ego cum amica utriusque nostrum de eo sollicitamur. Itaque mox eum visitabimus. Talia enim tempora, puto, optime superantur cum aliis versando. Homo inter amicos convalescit.
Valete!
Salve, care auctor LVII,
Haud multo post te ego quoque responsum meum misi, colloquio non renovato. Mirum quam simile legerimus: mihi quoque enim primo parum consentire visa sunt verba Senecae cum iis quae in superioribus locis dicta sunt de amicitiis. Sed, ut recte mones, diligentius inspecta sententia bene cohaeret.
Vale.
Prius dicere oblitus sum, sed sane epistolam XI die Solis tractabimus!
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
Epistula haec iterum brevis erat, sed mihi placuit.
Quamquam rubor in vultu hominum indicium esse potest eos de re, quam agunt, curare, non intellego cur Seneca tantopere in hac quaestione versetur.
Illa tamen pars, qua monet ut virum bonum sapientemque semper ante oculos habeamus ad consilia recte dirigenda, mihi magis profuit; nam id interdum facio, exemplar illud perfecti sapientis mente fingens. Hoc consilium mihi interdum prodest ad recte faciendum, etiam (immo praesertim) cum iam sciam quid facere debeam.
Valete!
Salvete socii, salve auctor LXI, gaudeo tua legens,
Placuit aliquae audisse quae nos memorant apud illos Romanos quoque imaginem roboris et austeritatis saepe praebentes humaniores et nobis fortasse notiores animi affectiones fuisse, verecundiam in contionibus, ruborem tremulaque crura, et cetera.
Quae admonet inoppugnabilia tamen lenienda arte exercitationibusque. Est ut ait ipse magis novitas rei quam res ipsa unde affectio nos corpore turbat. Fortasse non omnia omnino inoppugnabilia meamet sententia, censeo mentem adeo temperari posse ut ea duce exempli gratia in contionibus omnino demere possis quas super memoravi affectiones.
Non equidem omnibus impetrandi copia tamen, memini apud Livium exemplar illud Gaii Mucii qui dextram in ignem ante Porsennam Tuscorum regem iniecisse ut demonstraret quantum inesse virtutis iis qui regem morte petebant. Nescio utrum bona fide narrata necne, nihilo secus valde difficilius mentem ducem adeo validum reddere ut membris imperet sibi mortem consciscere ullis eorum defectionibus ut dicamus, id est, se a foco recipere in tutum iniussu mentis. Ruborem in contionibus tamen vitandi copiam faciliorem adeptu credo, fronti imperare ut "adsistat in acie".
Volup quoque fuit certiorem factum esse Sullam illum non modo aspectu fuisse "aspera rubedo, albedini sparsim intermixta" ut locum afferam apud Plutarchum inventum sed habitu quoque rubicundorum ut loci communes vulgiter commemorant. Haha!
Quae in parte inferiore ait locum Epicuri memorans approbo et videntur par esse quibus in epistolis superioribus legimus, est instrumentum ut dicere possumus quo nos possimus pedes in bonum iter intendere; perfecto sapienti opus non est, cum autem non sumus, adiuvamur ut sapientiores simus. Fortasse quoque dici potest hoc esse emolumentum in effigibus deorum insitum, id est, quamquam eo veni potest ut effigies deos ipsos perperam ducantur, eo fere modo eorum effigies possunt quoque verecundiam inicere in homines ut melius se gerant.
Valete!
Bene dictum, auctor LXII! Adsentior: singulare quiddam est ex veterum scriptis cognoscere quam parum mutata sit hominum natura. Id vero, quodam modo, solacium est: tot ante nos easdem cupiditates sensisse, eadem pericula pertulisse; igitur nos quoque eadem certe feremus.
Igitur, epistulam XII die Solis tractabimus! Vale.
Auctor ignoratus collegis suis salutem,
Primum dicam verbum "vilicus" mihi prorsus novum fuisse; neque tamen id sine voluptate cognovi, et in colloquio de verbis inusitatis ac iucundis communicabo.
Deinde, totius epistulae vis ad illud vetustissimum praeceptum redit, quod tot saeculis repetitum numquam tamen satis auditur: "memento mori". Non est hoc praeceptum quod nos iamdiu lateat; at, ut opinor, animus humanus tali admonitione numquam satiatur, semperque gratum est de brevitate vitae commoneri.
Quod autem maxime mihi placuit in epistula hac est quod Seneca sapientiam non sibi propriam retinet, sed velut publicam facit:
quod verum est meum est
Hoc vere magnum est, ut quisque id quod recte dictum sit pro patrimonio generis humani accipiat. Cavendum tamen est ne quis sententias alienas temere ac sine iudicio recitet: non satis est verba sonantia tractare, nisi simul ratio ipsa comprobata sit et assensus ex animo detur.
Itaque, primum librum nunc perlegimus! Quamquam levissima res videtur, tamen haud parvum fructum ex hac communi lectione cepio. Gratias igitur ago pro consuetudine, et, more solito, epistulam proximam (XIII) die Solis tractabimus.
Valete!
Salvete omnes,
Iuvenis adhuc cum sim non est mihi quod sincere dicere possim de voluptatibus ut ait ipse senectutis quales sint. Vereor potius non tantum, si licet his verbis describere, "mortis odorem", sed mortem iuventutis, roboris, ardoris, omniumque quae flos aetatis affert.
Diceret quis fortasse florem aetatis non in iuventute sed in maturitate inveni: non licet mihi omnino denegare donec senectutis quoque libem tempus, tamen, fortasse ob nimiam Graecorum familiaritatem, illud λυγρὸν γῆρας, id est, funestam senectutem, quae Nestor semper memoraverat desiderans suam iuventutem, animum meum irrepsit.
Quae cum haec sint, valet nihilo minus praeceptum
Vixi et quem dederat cursum fortuna, peregi.
Alii vellem mentionem facere, quid censetis, num licentiae sibi letum consciscendi horum verborum caput esse?
Agamus deo gratias, quod nemo in vita teneri potest.
Videtur quod paulo ante "sed in necessitate vivere necessitas nulla est" ait. Hoc Epicuri quoque nos certiores facit esse, ergo credo licere nobis dicere et Stoicis et Epicureis eandem sententiam de morte voluntaria? Placuit quoque questioni offendisse huic.
Valete!